Theo nhận xét của DJ Food, nhà sưu tập nổi tiếng với các bản thu độc lạ và hiếm có, thì “tiêu chí lựa chọn 1 chiếc đĩa là nó phải khiến bạn thốt lên “cái quái gì đây?” ngay lần đầu nhìn thấy”. Và đúng như vậy, DJ Food đã bỏ ra hơn 2 thập kỷ để sở hữu cho mình 1 bộ sưu tập các bản đĩa vinyl cực kỳ độc đáo, xứng đáng được gọi là các “báu vật bị lãng quên” của ngành âm nhạc. Thêm vào đó, ngoài những chiếc đĩa vinyl với kích thước kỳ lạ còn là các mẫu bìa đĩa cũng độc đáo không kém, từ những thiết kế 3D đến các hình ảnh có khả năng đánh lừa thị giác người xem (optical-art).
Nếu bạn từng nghĩ bản thu vinyl chỉ có 3 loại gồm 7-inch, 10-inch và 12-inch thì bạn đã nhầm, chí ít là không luôn luôn như vậy. Vào những năm 1930, trước sự ra đời của những chiếc đĩa vinyl, người ta đã làm ra những mẫu đĩa có kích thước lên đến 16-inch bằng nhôm và được sử dụng trong các đài phát thanh. Trong những năm ’50 bắt đầu xuất hiện dạng đĩa 6-inch và 8-inch 78rpm thường dùng để ghi các bản hát ru hay các câu chuyện kể cho trẻ em. Những chiếc đĩa này đôi khi được gia công từ nhựa vinyl splatter hay sunburst.
Cuối những năm ’60 bắt đầu xuất hiện dạng đĩa Pocket Discs với kích thước nhỏ nhắn chỉ 4-inch, lưu trữ được khoảng 3.4~4 phút (đủ cho 1 bài hát) và có thể cho vào túi hay gởi chuyển phát bưu điện mà không sợ bể vỡ. Những chiếc đĩa này quay với tốc độ 33rpm và được bán bởi các quầy đĩa hay máy bán hàng tự động với giá khoảng 50 cent.
Người Nhật cũng rất tài ba trong việc thu nhỏ kích thước của những chiếc đĩa vinyl và sản xuất những chiếc máy “8-Ban” để chơi bản thu 3-inch, thường dùng để thu các bản nhạc phim hoạt hình hay siêu nhân cho trẻ em (Ultraman, Super Sentai,…). Máy “8-Ban” còn được biết với tên gọi Triple Inchophone và sau này được Jack White phát hành phiên bản White Stripes để chơi các bản thu mini-single được bán trong các tour diễn. Bạn hiện vẫn có thể mua chúng từ Third Man Record nếu muốn sưu tầm.
Dĩ nhiên cũng có thêm nhiều mẫu đĩa độc lạ khác được sản xuất để thử nghiệm thị trường. Vào những năm ’80, nhãn thu A&M giới thiệu mẫu đĩa 5-inch của ban nhạc Squeeze and Stiff, tuy nhiên vẫn sản xuất thêm các phiên bản đĩa 6-inch, 7-inch và 12-inch cho Big Shot Momentarily(Jona Lewie). Trên bìa đĩa có ghi dòng lưu ý như sau: “Bản thu này có thể sẽ không tương thích với các dàn máy tự động, do đó hãy chuyển sang chế độ điều khiển bằng tay (Manual) nếu cần. Nếu phương thức này cũng không hiệu quả, chúng tôi khuyến nghị bạn nên mua phiên bản đĩa 7-inch”. Dưới các dòng này còn có thêm lưu ý khá lạ: “Đừng mua với giá trên 60 pence”.
Một mẫu đĩa 6-inch khác xuất hiện vào cuối những năm ’70 (và cũng có phiên bản 7-inch) đến từ ban nhạc Radio Stars. From A Rabbit sở hữu phiên bản Special Hip Pocket Edition với sticker và nhãn mini được dán trên đĩa.Ban nhạc E.A.R. (Sonic Boom) cũng sản xuất các mẫu đĩa 5-inch (Pocket Symphony ) và 8-inch vào giữa những năm ’90 qua nhãn thu Sympathy For The Record Industry, cũng như các mẫu đĩa 9-inch với nhãn thu Ochre Records. Nine Inch Nails cũng sở hữu mẫu đĩa 9-inch cho phiên bản giới hạn của single Sin phát hành tại Anh.
Vậy là chúng ta đã điểm qua các dạng đĩa 3-inch, 4-inch, 5-inch,6-inch và 8-inch ngoài các kích thước thông dụng là 7-inch, 10-inch và 12-inch. Mẫu đĩa 11-inch duy nhất trong bộ sưu tập của DJ Food là bản single của Wagon Christ phát hành bởi nhãn thu Electro Bunker Cologne (Đức) vào cuối những năm ’90. Bản thu này còn được làm phản quang, phát sáng trong bóng tối nhìn rất đã.
Nhiều nghệ sỹ theo đuổi dòng nhạc contemporary gần đây cũng phát hành những chiếc đĩa 5-inch qua các nhãn thu như Oh No/MF Doom, UNKLE, Bonobo, Tom Vek và Equinox để làm đĩa promo (nhằm giới thiệu tác phẩm đến công chúng). Các bài hát trong đĩa thường được cắt ghép giảm thời lượng để có thể chép đủ lên đĩa.
Fantomas và Melt Banana cũng từng ra mắt 1 bản single được cắt ghép trên đĩa 5-inch phát hành bởi Unhip Records nhằm gợi nhớ lại chuẩn đĩa Hip Pocket của 50 năm trước.
Nguồn: Tinh Tế
Bài viết Cùng chiêm ngưỡng những kích thước đĩa vinyl độc đáo ít ai biết đến đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Hifi Việt Nam.